فردای اقتصاد: فراز و فرودهای رابطه میان ایران و عربستان، پس از سفر دو هفته گذشته شی جی پینگ، رئیس‌جمهور چین و صدور بیانیه چینی – عربی بر علیه ایران تشدید شد؛ اما اظهارات اخیر مقامات عربستان درباره ایران شکل جدیدی به این رابطه داد. ایران و عربستان که از سال ۱۳۹۴ قطع رابطه کرده بودند مذاکرات خود را برای رفع تنش از فروردین پارسال در بغداد آغاز و تا کنون پنج دور در بغداد مذاکره کرده‌اند. دور ششم این گفت‌وگوها اما به تعویق افتاد. ایسنا در خبری به نقل از آسوشیتدپرس اعلام کرد که مقامات تهران از برگزاری دور ششم گفت‌وگوها خودداری کرده‌اند؛ زیرا معتقدند که عربستان با حمایت مالی از رسانه‌های خاص از اعتراضات اخیر کشور حمایت کرده است. در این میان، عراق که به عنوان میانجی بین ایران و عربستان نقش‌آفرینی می‌کرد درباره توقف مذاکرات این دو کشور اعلام کرد که این اتفاق اثر منفی بر منطقه خواهد گذاشت. براین‌اساس محمد الشیاع‌السودانی، نخست‌وزیر جدید عراق در نخستین سفر رسمی خود به تهران در آبان‌ماه، خواستار ازسرگیری مذاکرات ایران و عربستان شد و اعلام کرد که به‌زودی به ریاض سفر خواهد کرد.
پس از سفر رئیس‌جمهوری چین به عربستان، فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان در گفت‌وگو با الجزیره اعلام کرد که اگر توافق هسته‌ای حاصل نشود وارد مرحله بسیار خطرناکی خواهیم شد که باید از آن دوری کنیم. به گفته فیصل بن فرحان اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد T کشورهای عربی خلیج (فارس) تلاش خواهند کرد که امنیت خود را تضمین کنند. وزیر خارجه عربستان اما دو روز پس از این اظهارات اعلام کرد که ایران بخشی از منطقه و همسایه ما است و ما به دراز کردن دست خود به سوی همسایگانمان در ایران ادامه می‌دهیم. فیصل بن فرحان گفت که حرف‌های مثبتی از ایران می‌شنویم و امیدواریم که این حرف‌ها به روابط مثبت تبدیل شود.
عادی‌سازی روابط ایران و عربستان فعلا دور از ذهن است
با آنکه وزرای امور خارجه ایران و عربستان بارها بر احیای مذاکره برای رفع مشکلات موجود و عادی‌سازی روابط دو کشور ایران و عربستان تاکید کرده‌اند اما رقابت ذاتی این دو همسایه قدرتمند در خاورمیانه و پیشینه مشکلات باعث شده است تا عادی‌سازی روابط حتی با فرض احیای برجام مبهم باشد.
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر روابط بین‌الملل در پاسخ به این سوال «فردای اقتصاد» که احیای روابط ایران و عربستان تا چه اندازه به احیای برجام منوط است به رقابت دیرینه این دو کشور اشاره کرد.
به گفته قهرمانپور، احیای برجام لزوما به معنای عادی‌سازی روابط ایران و عربستان نیست. روابط ایران و عربستان وابسته به متغییر برجام و یا وابسته به آن نیست زیرا نگاه ایدئولوژیک و رقابت منطقه‌ای دو کشور نسبت به هم مانع عادی‌سازی روابط شده‌است.
این پژوهشگر مسائل بین‌الملل افزود: رویکرد تهاجمی عربستان پس از روی کارآمدن بن‌سلمان مزید بر علت شده است و مصداق این رویکرد بن‌سلمان را تداوم درگیری‌های عربستان جنگ در یمن می‌توان عنوان کرد. از سوی دیگر یک سری عوامل ساختاری دیگر در عربستان وجود دارد که باعث رقابت بین ایران و عربستان شده است. همچنین مسئله هسته‌ای ایران هم عامل دیگری برای عادی نشدن رابطه از سوی عربستان است.
قهرمانپور با بیان اینکه عربستان تلاش‌های ایران را در ذیل مسئله هسته‌ای برای تبدیل شدن به قدرت اول منطقه می‌بیند و چون خود را قدرت برتر منطقه و ایران را مانعی برای افزایش این قدرت در منطقه می‌بیند؛ اولویت را به قدرت خود می‌دهد. بنابراین اگر برجام هم احیا شود به معنای از بین رفتن رقابت ایران و عربستان نیست. زیرا عربستان ایران را مانع اصلی نقش‌آفرینی خود درمنطقه و جهان می‌بیند.
به گفته این پژوهشگر روابط بین‌الملل، ایران و عربستان هنوز پس از دو سال مذاکره نتوانسته‌اند به مرحله بازگشایی کنسولگری‌هایشان برسند و مذاکراتشان دچار دست انداز می‌شود. با این حال، احیای برجام حتما به نفع بهبود ارتباط با عربستان است ولی به معنای عادی‌سازی روابط ایران و عربستان نیست.
نقش عربستان در احیای برجام
رحمان قهرمانپور، پژوهشگر روابط بین‌الملل در پاسخ به نقش عربستان در پرونده احیای برجام به «فردای اقتصاد» گفت: «عربستان یکی از بازیگران مهم و تأثیرگذار منطقه است؛ اما اینکه نتیجه بگیریم که سرنوشت برجام به عربستان وابسته است؛ درست نیست.»
به گفته این استاد دانشگاه، مسئله خلع سلاح و کنترل تسلیحات در سطح بین‌المللی مسئله قدرت‌های بزرگ است و قدرت‌های منطقه‌ای مانند عربستان و حتی قدرت‌های جهان نقش چندان مهمی در کنترل تسلیحاتی ندارند. در سال ۲۰۱۵ با آنکه اسرائیل و عربستان با توافق هسته‌ای مخالفت داشتند؛ اما برجام امضا شد. این امر نشان می‌دهد که موضوع کنترل تسلیحاتی معمولاً در حیطه کنترل قدرت‌های بزرگ است که تصمیم‌گیران نهایی و رسمی در حیطه امنیت بین‌الملل هستند و چون موضوع هسته‌ای مرتبط با امنیت بین‌الملل است اعضای شورای امنیت رسماً تصمیم‌گیرنده نهایی هستند؛ براین‌اساس طرف‌های مذاکراتی ایران به جز آلمان که اعضای دائم شورای امنیت هست نقش مهمی دارند و در اینجا عربستان دیگر نقشی ندارد.
قهرمانپور علت توجه چین به عربستان را جلب رضایت قدرت‌های بزرگ عنوان کرد. به گفته این استاد دانشگاه، از آنجا که عربستان جزو بازیگران مهم نفت جهانی و منطقه‌ای است قدرت‌های بزرگ سعی می‌کنند رضایت عربستان را جلب کنند؛ اما نکته مهم این است که اگر اراده قدرت‌های بزرگ در احیای برجام باشد عربستان نمی‌تواند مانع آن شود و بر عکس، اگر عربستان اراده کند تا برجام را احیا کند قدرت‌های بزرگ می‌توانند مانع او شوند.
چین نیازمند تأمین امن انرژی است
به گفته قهرمانپور، جنگ اوکراین رقابتی میان چین و آمریکا را تشدید و علنی‌تر کرد. رقابت چین و آمریکا جدی است؛ اما چین با عربستان وارد حوزه‌های امنیتی نمی‌شود و با عربستان مثل آمریکا پیمان‌های هسته‌ای نمی‌بندد؛ اما به عربستان در توسعه تسلیحاتی و هسته‌ای کمک می‌کند. چین در گذشته سعی می‌کرد سیاست محتاطانه در قبال آمریکا در پیش بگیرد؛ اما پس از سفر بایدن به منطقه، چین آماده رقابت است و حالا به منبع مطمئن و امن تأمین انرژی نیاز دارد و از آنجا که خاورمیانه و خلیج‌فارس یکی از مناطق مهم تأمین انرژی برای چین محسوب می‌شود روابطش با عربستان را تقویت کرده است؛ زیرا چین دنبال این است که انرژی امن و مطمئن به‌دست آورد.
تبادل نظر